Halikarnas Mozolesi

Tüm anıt mezarlar içinde belki de en heybetlisi, en görkemlisi. Antik dönemin, kolonlarıyla Yunan mimarisini, piramit şeklindeki çatısıyla da Mısır mimarilerini andıran oldukça büyük boyutlardaki mezar, Dünyanın 7 harikasından biri olarak Bodrum’un merkezinde inşa edilen Halikarnas Mozolesi için bu tanımlamanın hiç de abartılı olmadığı kanısındayız.

Öyle ki, tüm dillerde anıt mezar anlamındaki Mozole / Mausoleum sözcüğü Kral Mausolos’un adından gelmektedir. Dünyanın yedi harikasından biri olan 24 yüzyıllık Halikarnas Mozolesi’nin (Halikarnasos Mausolleum) öyküsü kendisiyle yaşıt bir aşka dayanıyor.

Karya uygarlığının başkenti Bodrum’da, Kral Mausolos ( M.Ö 377354) anıtmezarın (mozole) inşası bitmeden öldü. Ancak çok sevdiği karısı, aynı zamanda kız kardeşi Artemisia sadakatle inşaatı sürdürdü. Ancak Artemisia da mezar tamamlanamadan öldü.

İki âşığın birlikte gömüldükleri anıtmezar, devrin en ünlü mimarlarının elbirliğiyle çalıştığı ve sanatçıların heykellerle süslediği göz kamaştırıcı bir esere dönüştü. 60x80 metre boyutundaki Mozole dört bölümden oluşuyor. En altta yüksek bir kaide, üzerinde 36 İon sütunlu tapınak, onun üzerinde piramit şekilli çatı ve en tepede dört atın çektiği araba içinde Mausolos ve Artemisia’nın heykelleri yer alıyor.

Halikarnas Mozolesi Neden Yapılmıştır?

Dönemindeki ismi “Halikarnassos” olan Bodrum'da yaptırılan bu anıt devasa bir mezar olarak tasarlanmıştır. Taban ölçüleri 32×38 metre boyutlarındaki Mozole, bir zamanlar uzun kenarı 242,5 kısa kenarı 105 metre olan geniş bir alanın kuzeydoğu köşesinde yükselmekteydi.

Antik yazarların anlattıklarına göre mozole, dört bölümden oluşmaktadır. En altta yüksek bir kaide (podyum); onun üzerinde kenarlarında on bir, kısa kenarlarında dokuz olmak üzere 36 İon sütunlu tapınak şeklinde bir bölüm vardır; onun da üzerinde 24 basamaklı piramit şekilli bir çatı ve en tepede dört atın çektiği araba içinde Mausolos ve Artemisia’nın heykelleri yer almaktadır.

Mozole basit bir anıt mezar olarak görülse de oldukça fazla mimarlık bilgisi bilmeyi gerektirdiği için birçok bilim adamı için hala incelemeye değer bir eser. Sadece dış görünüşle değil içyapısıyla da oldukça dikkat çekici, içerisinde ilginç tüneller bulunuyor ve söylenenlere göre bu tüneller Artemis tapınağı ve Amfi tiyatroya kadar devam ediyormuş.

Bu kadar gizemli oluşu geçmişte maalesef tarihi eser kaçakçılarının da dikkatini çekmiş ve mozolenin içyapılarının bir kısmı oldukça zarar görmüş. Şu anda koruma altında olduğu için artık tahribat yok mevcut yapı dikkatle korunmaya çalışılıyor.

Mozoleden kalanlar bugün bir yarı açık hava müzesi olarak sergilenmekte. Kapalı bölümdeki

Halikarnas Mozolesinin maketi mozolenin ayakta olduğu dönemlerdeki ihtişamını gözünüzde canlandırmanıza yardımcı olacaktır.

Artemis Tapınağı ile birlikte Anadolu’nun çıkardığı iki harikadan biri olan Halikarnas Mozolesi, yüzlerce yıl Halikarnas bir inci gibi süslemiş, savaş ve afetlerle yıpranmış ve zamana yenik düşmüştü.

Halikarnas Mozolesi Nerede?

Kalıntıları Bodrum Kalesinde kullanılan mozolenin tarihe meydan okuyan önemli parçaları ise Osmanlı padişahı Abdülmecit zamanında çalındı ve bir savaş gemisiyle İngiltere’ye götürüldü.

Mozole, bugün British Museum’da sergileniyor. Mozolenin kaçırılmasına yönelik ilk tepki kendisi de sürgün olan Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir Kabaağaçlı’dan geldi. Balıkçı, İngiliz kraliyet ailesine mektup yazarak mozoleyi geri istedi. Yanıt oldukça sinir bozucuydu: “Onu sizin adınıza biz koruyoruz." Balıkçı'nın yanıt vermeyen bu çabasından yıllar sonra bir kampanya daha başlatılacaktı.

Av. Remzi Kazmaz, 2013 yılında Antik Halikarnasos Bodrum belgeseli hazırlayarak bu kampanyanın ilk adımlarından birini attı. Belgesel İngiliz BBC ve Alman ZDF televizyonlarında gösterildi. Daha önce "Aşkın Mabedi" isimli bir eseri kaleme alarak Mausoleum' a başka bir açıdan bakan Kazmaz, bu amaçla Kraliçe Elizabeth bir mektup yazdı.

Mektubu İngiltere'nin Ankara Büyükelçisine teslim eden Kazmaz, "Bazı eserler, yurtdışına izinsiz, çalınarak gittiği zaman bazı uluslararası sözleşmeler bunları bir kapsama alıyor. Ama Mausoleum ile ilgili yapılan çalışmalarda hep önümüze bir belge çıkıyor. ‘Bunu Osmanlı padişahları bir fermanla verdi’ deniliyor, böyle bir şey yok” dedi.

Türk avukatlar mektuba yanıt alamayınca Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) dava açmaya hazırlanırken, İngiltere’den diplomatik müdahale geldi. İngiltere’nin Ankara Büyükelçisi David Reddaway, dava tarihinden 7 gün önce bir mektup göndererek, Mozole’de bulunan Osmanlı İmparatorluğu’ndan alınan yasal izinler ve ferman ile Bodrum’dan taşındığını bildirdi.

Açıklamada, Reddaway’ın, Mausoleum heykeli ve parçalarının İngiltere’de olduğuna, heykel ve parçalarının 1846, 1857 ve 1859 yıllarında padişah 1. Abdülmecid döneminde İngiltere’ye tanınan imtiyazlar ve alanda kazı yapmaya ve çıkarmaya yönelik izinleri düzenleyen fermanlarla Bodrum kalesinden İngiltere Müzesine taşındığını savunduğu bilgisine yer verildi. Kültür Bakanlığı ise konuyla ilgili olarak, önceliklerinin Türkiye’den izinsiz kaçırılan eserler olduğunu bildirdi.

Halikarnas Mozolesi Evine Geri Dönebilir mi?

Halikarnas Mozolesi kazılarında çıkan 13 kabartma, Kral Mausolos, Artemisia ve mozolenin tepesinde bulunan atlı araba parçaları hala Londra’da British Museum’de sergilenmektedir. Mozolenin en önemli parçalarının İngiltere’ye götürülmesine bizlerin de üzüldüğü gibi Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir Kabaağaçlı da üzülür. İngiltere’ye, Kraliçe’ye bir mektup gönderir.

“Londra’daki parçalar Bodrum’un mavisiyle bütünleşmektedir. Londra’da kalmamaları gerekmektedir. Onları bütünleştikleri maviyle buluşturmak gerekir.”

Mektubu okuyan Kraliçe, mektubu müze müdürüne iletir. Bir süre sonra da müze müdüründen Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir Kabaağaçlı’ya alay edercesine bir cevap gelir:

“Önerinizi çok ciddiye aldık. Bilim insanlarına taşların yapısını incelettik ve gerçekten de maviyle bütünleştiği doğrudur. Bu yüzden eserlerin müzede sergilendiği salonu Bodrum mavisine boyattık. Yakın ilginize teşekkür ederiz.”

Daha sonraki tarihlerde de bu değerli tarihi eserlerin geri getirilmesi için girişimler olsa da hiçbir karşılık bulmaz.